Ngày 29/06/2024, Kỳ họp thứ 07, Quốc hội khóa XV đã thông qua Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) số 41/2024/QH15. Luật BHXH năm 2024 gồm 11 chương, 141 điều (tăng 2 chương và 16 điều so với Luật BHXH hiện hành) có hiệu lực thi hành từ ngày 01/07/2025. Những điểm thay đổi, quy định mới của Luật BHXH (sửa đổi) gồm 14 điểm, cụ thể:

► Bổ sung trợ cấp hưu trí xã hội

Trợ cấp hưu trí xã hội theo quy định của Luật BHXH 2024 là loại hình BHXH do ngân sách Nhà nước bảo đảm, được xây dựng trên cơ sở kế thừa và phát triển một phần từ quy định về trợ cấp xã hội hằng tháng đối với người cao tuổi không có lương hưu, trợ cấp BHXH hàng tháng. Cụ thể, công dân Việt Nam từ đủ 75 tuổi trở lên mà không có lương hưu, trợ cấp BHXH hàng tháng thì được hưởng trợ cấp hưu trí xã hội. Riêng với người thuộc hộ nghèo, cận nghèo thì điều kiện về tuổi giảm hơn, từ đủ 70 tuổi trở lên được hưởng trợ cấp hưu trí xã hội.

Việc hạ 5 tuổi, từ mức 80 tuổi hiện áp dụng xuống 75 tuổi, báo cáo đánh giá tác động, sẽ có thêm 1,2 triệu người cao tuổi không có lương hưu sẽ được hưởng trợ cấp hưu trí xã hội hàng tháng (tính từ 01/07/2025, thời điểm luật mới có hiệu lực thi hành).

► Thêm trợ cấp với người không rút BHXH một lần

Theo đó, công dân Việt Nam đủ tuổi nghỉ hưu nhưng không đủ thời gian đóng BHXH để hưởng lương hưu (chưa đủ 15 năm) và chưa đủ điều kiện hưởng trợ cấp hưu trí xã hội (chưa đủ 75 tuổi), nếu không hưởng BHXH một lần và không bảo lưu mà có yêu cầu thì được hưởng trợ cấp hàng tháng từ chính khoản đóng của mình.

Trong thời gian hưởng trợ cấp hàng tháng thì được ngân sách nhà nước đóng BHYT.

► Thay đổi điều kiện rút BHXH 1 lần

Luật BHXH mới có nhiều sửa đổi, bổ sung theo hướng gia tăng quyền lợi, tăng tính hấp dẫn, khuyến khích người lao động bảo lưu thời gian đóng để hưởng lương hưu thay vì nhận BHXH một lần.

Theo đó, các trường hợp được giải quyết chế độ BHXH một lần gồm:

• Trường hợp 1: Người lao động đủ tuổi hưởng lương hưu mà chưa đủ 15 năm đóng BHXH;
• Trường hợp 2: Người ra nước ngoài để định cư;
• Trường hợp 3: Người đang mắc một trong những bệnh ung thư, bại liệt, xơ gan mất bù, lao nặng, aids;
• Trường hợp 4: Người có mức suy giảm khả năng lao động từ 81% trở lên, người khuyết tật đặc biệt nặng;
• Trường hợp 5: Người lao động có thời gian đóng bhxh trước ngày 01/07/2025 và chưa đóng đủ 20 năm BHXH.

Người tham gia BHXH từ thời điểm 01/07/2025 chỉ được rút bảo hiểm trong 4 trường hợp đầu.

Người lao động không hưởng BHXH một lần mà bảo lưu thời gian đóng để tiếp tục tham gia thì có cơ hội được thụ hưởng các quyền lợi cao hơn như:

• Khi tiếp tục tham gia được hưởng các chế độ với mức hưởng cao hơn;
• Được hưởng lương hưu với điều kiện dễ dàng hơn;
• Trong thời gian hưởng lương hưu được quỹ BHXH đóng BHYT;
• Được hưởng trợ cấp hàng tháng khi không đủ điều kiện hưởng lương hưu và chưa đủ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội;
• Trong thời gian hưởng trợ cấp hàng tháng được hưởng BHYT do ngân sách Nhà nước đảm bảo.

► Mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc

Quy định áp dụng đối với chủ hộ kinh doanh của hộ kinh doanh có đăng ký kinh doanh; Người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã, ở thôn, tổ dân phố; Người lao động làm việc không trọn thời gian; Người quản lý doanh nghiệp, người quản lý điều hành hợp tác xã không hưởng tiền lương.

► Bổ sung quyền thụ hưởng chế độ ốm đau, thai sản đối với người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã thay vì chỉ hưởng hai chế độ là hưu trí và tử tuất như Luật hiện hành.

► Bổ sung chế độ thai sản khi tham gia BHXH tự nguyện

Theo đó, người tham gia BHXH tự nguyện đáp ứng đủ điều kiện theo quy định được hưởng trợ cấp thai sản với mức 2 triệu đồng cho mỗi con mới sinh, do ngân sách nhà nước bảo đảm, người lao động không phải đóng thêm so với quy định hiện hành.

► Giảm số năm đóng BHXH tối thiểu để hưởng lương hưu từ 20 xuống 15 năm

Theo cơ quan soạn thảo, việc giảm số năm đóng BHXH tối thiểu để được hưởng lương hưu từ 20 năm xuống 15 năm sẽ gia tăng cơ hội được hưởng lương hưu của nhiều người hơn, nhất là những người tham gia BHXH muộn.

► Tránh đóng BHXH hai lần

Thông qua việc bổ sung quy định trường hợp điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên, có quy định về thời gian tham gia BHXH của người lao động ở Việt Nam và ở nước ngoài được tính để xét điều kiện hưởng chế độ BHXH.

Nâng cao hiệu quả đầu tư quỹ BHXH, tăng cường quản lý và nâng cao hiệu quả sử dụng quỹ BHXH qua việc mở rộng danh mục và phương thức đầu tư quỹ BHXH.

► Nâng cao hiệu quả đầu tư Quỹ BHXH

Luật Bảo hiểm xã hội năm 2024 có quy định về nâng cao hiệu quả đầu tư Quỹ BHXH, tăng cường quản lý và nâng cao hiệu quả sử dụng Quỹ BHXH thông qua việc mở rộng danh mục và phương thức đầu tư Quỹ BHXH.

► Bảo hiểm hưu trí bổ sung

Luật bổ sung một chương về nội dung này, trong đó quy định đối tượng, nguyên tắc, quỹ bảo hiểm hưu trí bổ sung và chính sách của nhà nước đối với bảo hiểm hưu trí bổ sung, tạo điều kiện cho người sử dụng lao động và người lao động có thêm lựa chọn tham gia đóng góp để được hưởng mức lương hưu cao hơn.

► "Mức tham chiếu" thay thế "lương cơ sở"

Luật quy định "mức tham chiếu" là mức tiền do Chính phủ quyết định dùng để tính mức đóng, mức hưởng một số chế độ BHXH quy định trong Luật này, khi chưa bãi bỏ mức lương cơ sở thì mức tham chiếu bằng mức lương cơ sở.

Mức tham chiếu được điều chỉnh trên cơ sở mức tăng của chỉ số giá tiêu dùng, tăng trưởng kinh tế, phù hợp với khả năng của ngân sách nhà nước và Quỹ BHXH.

► Chế tài xử lý chủ sử dụng trốn đóng BHXH của người lao động

► Sửa đổi, bổ sung quy định của các chế độ BHXH phù hợp hơn với thực tiễn, đảm bảo tốt hơn quyền lợi của người lao động, cụ thể:

(i) Bổ sung quy định về hưởng chế độ ốm đau đối với trường hợp nghỉ việc hưởng chế độ ốm đau không trọn ngày;

(ii) Người lao động được quỹ BHXH đóng bảo hiểm y tế trong thời gian nghỉ việc hưởng chế độ ốm đau từ 14 ngày làm việc trở lên trong tháng;

(iii) Sửa đổi quy định thời gian hưởng chế độ ốm đau đối với người lao động nghỉ việc do mắc bệnh thuộc danh mục bệnh cần chữa trị dài ngày thống nhất tính theo năm;

(iv) Bổ sung điều kiện hưởng chế độ thai sản khi sinh con đối với trường hợp phải nghỉ việc để điều trị vô sinh;

(v) Quy định trường hợp lao động nữ mang thai từ đủ 22 tuần tuổi trở lên đủ điều kiện quy định mà bị sảy thai, phá thai, thai chết trong tử cung, thai chết trong khi chuyển dạ thì lao động nữ và người chồng được nghỉ việc hưởng chế độ thai sản như trường hợp lao động nữ sinh con;

(vi) Sửa đổi quy định thời gian hưởng chế độ thai sản đối với trường hợp sau khi sinh con chết;

(vii) Người lao động được quỹ BHXH đóng bảo hiểm y tế trong thời gian nghỉ việc hưởng chế độ thai sản từ 14 ngày làm việc trở lên trong tháng;

(viii) Quy định thống nhất với Bộ luật Lao động năm 2019 về tuổi nghỉ hưu, điều kiện về tuổi hưởng lương hưu.

(ix) Sửa đổi, bổ sung quy định về trợ cấp một lần khi nghỉ hưu để khuyến khích người lao động tiếp tục làm việc, đóng BHXH sau tuổi nghỉ hưu.

(x) Sửa đổi quy định về điều kiện về tuổi của thân nhân hưởng trợ cấp tuất hàng tháng thống nhất, phù hợp với tuổi nghỉ hưu của Bộ luật Lao động năm 2019.

(xi) Sửa đổi quy định về quyền lựa chọn hưởng trợ cấp tuất hàng tháng hoặc một lần theo hướng tôn trọng quyền lựa chọn của thân nhân của người lao động, không phân biệt trường hợp nào; khi các thân nhân đủ điều kiện hưởng trợ cấp tuất hằng tháng thì có quyền lựa chọn hưởng trợ cấp tuất hàng tháng hoặc lựa chọn hưởng trợ cấp tuất một lần theo hướng có lợi hơn.