1. Hộ kinh doanh là gì?

Pháp luật Việt Nam quy định khái niệm hộ kinh doanh tại Khoản 1 Điều 79 Nghị định 01/2021/NĐ-CP về đăng ký doanh nghiệp như sau:

• Hộ kinh doanh là một tổ chức do một cá nhân hoặc một nhóm người gồm các cá nhân là công dân Việt Nam đã đủ độ tuổi theo quy định và có đầy đủ khả năng chịu trách nhiệm cho hành vi của mình hoặc một hộ gia đình làm chủ, chỉ được đăng ký kinh doanh dưới quy mô 10 người lao động, đồng thời chịu trách nhiệm bằng chính tài sản của mình.
• Hộ kinh doanh chỉ được sử dụng tối đa 10 người lao động, nếu muốn mở rộng quy mô sản xuất hoặc thêm chi nhánh mới thì cần phải đăng ký trở thành doanh nghiệp.

Hiện nay việc tham gia BHXH đối với doanh nghiệp là bắt buộc, cả người sử dụng lao động và người lao động tại doanh nghiệp đều thuộc đối tượng tham gia theo quy định. Tuy nhiên đối với hộ kinh doanh là nhóm đối tượng mới tham gia BHXH bắt buộc kể từ ngày 01/07/2025.

2. Hộ kinh doanh có phải đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc không?

Ttừ ngày 01/07/2025 Luật BHXH năm 2024 chính thức có hiệu lực, hộ kinh doanh sẽ là một trong những đối tượng tham gia BHXH bắt buộc. Cụ thể:

Căn cứ theo Khoản 3 Điều 2 Luật BHXH 2024 quy định cụ thể về đối tượng tham gia BHXH bắt buộc là người sử dụng lao động, trong đó có hộ kinh doanh bao gồm 2 đối tượng mới sẽ tham gia BHXH bắt buộc là chủ hộ kinh doanh và người lao động làm việc cho hộ kinh doanh đó.

► Chủ hộ kinh doanh cá thể có được đóng BHXH bắt buộc không?

Từ ngày 01/07/2025, căn cứ theo Điểm m, Khoản 1 Điều 2 Luật BHXH năm 2024 quy định rõ, chủ hộ kinh doanh của hộ kinh doanh (có đăng ký kinh doanh theo quy định) sẽ thuộc nhóm đối tượng phải tham gia BHXH bắt buộc. Điều này xuất phát từ mục tiêu mở rộng phạm vi, đối tượng tham gia BHXH của chính phủ, đồng thời đảm bảo quyền lợi an sinh cho đối tượng là chủ hộ kinh doanh.

► Người lao động làm việc cho hộ kinh doanh có được đóng BHXH bắt buộc không?

Người lao động làm việc cho hộ kinh doanh được tham gia BHXH bắt buộc theo quy định tại Điểm a Khoản 1 Điều 2 Luật BHXH 2024 nếu người lao động đó:

1. Làm việc theo hợp đồng lao động không thời hạn.
2. Làm việc theo hợp đồng lao động có thời hạn từ đủ 01 tháng trở lên.
3. Làm việc theo hình thức có trả tiền lương/tiền công và có sự quản lý, giám sát, điều hành của một bên.

Như vậy, theo quy định, hộ kinh doanh mà có sử dụng lao động theo hợp đồng sẽ phải đăng ký tham gia BHXH cho người lao động tại cơ quan BHXH theo đúng quy định. Điều này giúp đảm bảo quyền lợi về bảo hiểm xã hội cho người lao động.

3. Mức đóng bảo hiểm xã hội của hộ kinh doanh năm 2025

Theo quy định của Luật Bảo hiểm xã hội năm 2024, Luật Việc làm năm 2013 và Luật An toàn, vệ sinh lao động năm 2015, hộ kinh doanh có trách nhiệm đóng cho người lao động các khoản tiền sau hàng tháng:

1. Quỹ bảo hiểm xã hội bắt buộc: bao gồm quỹ hưu trí tử tuất và quỹ ốm đau - thai sản.
2. Quỹ bảo hiểm thất nghiệp (BHTN).
3. Quỹ bảo hiểm y tế (BHYT).
4. Quỹ bảo hiểm tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp (BH TNLĐ-BNN).

Hộ kinh doanh sẽ đóng tổng cộng với tỷ lệ 21,5% từ quỹ lương tháng của người lao động tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc, bảo hiểm thất nghiệp và bảo hiểm y tế theo quy định tại Quyết định 595/QĐ-BHXH năm 2017 và Nghị định số 58/2020/NĐ-CP.

Đối với chủ hộ kinh doanh được lựa chọn mức tiền lương làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc nhưng thấp nhất bằng mức tham chiếu đóng BHXH (từ năm 2025 là 2,34 triệu đồng) và cao nhất bằng 20 lần mức tham chiếu tại điểm đóng theo quy định tại Điểm d, Khoản 1, Điều 31, Luật BHXH 2024.

Như vậy từ ngày 01/07/2025, mức đóng BHXH bắt buộc của chủ hộ kinh doanh được tùy chọn trong khoảng sau đây:

• Mức đóng thấp nhất là 2.340.000 đồng/tháng
• Mức đóng cao nhất là 46.800.000 đồng/tháng

4. Mức phạt khi hộ kinh doanh không đóng BHXH bắt buộc

Hộ kinh doanh là đơn vị kinh doanh quy mô nhỏ lẻ tại địa phương, nhưng vẫn phải tuân thủ các quy định luật pháp về lao động.

Nếu hộ kinh doanh sử dụng lao động ký hợp đồng mà không kê khai thông tin và không đóng đủ quyền lợi bảo hiểm cho người lao động, hộ kinh doanh đó sẽ bị xử phạt vi phạm hành chính với các mức như sau:

1. Không đóng bảo hiểm cho 01 hoặc một số nhân viên: Hộ kinh doanh bị phạt từ 12% đến 15% tổng số tiền bảo hiểm phải đóng, tối đa không quá 75.000.000 triệu đồng (Điểm c, Khoản 5, Điều 39, Nghị định 12/2022/NĐ-CP).
2. Không đóng bảo hiểm cho toàn bộ nhân viên: Hộ kinh doanh bị phạt từ 18% đến 20% tổng số tiền bảo hiểm phải đóng, tối đa không quá 75.000.000 đồng (Khoản 6, Điều 39, Nghị định 12/2022/NĐ-CP).

Lưu ý:

• Mức phạt trên áp dụng với cá nhân vi phạm, với tổ chức thì mức phạt sẽ gấp 2 lần so với cá nhân.
• Mức phạt cũng áp dụng cho trường hợp chủ hộ kinh doanh không tham gia BHXH bắt buộc.

5. Hướng dẫn đăng ký bảo hiểm xã hội cho hộ kinh doanh

Hộ kinh doanh phải thực hiện thủ tục đăng ký tham gia bảo hiểm cho người lao động trong vòng 30 ngày kể từ khi ký hợp đồng lao động. Hộ kinh doanh cần tổng hợp và chuẩn bị đầy đủ hồ sơ đăng ký bảo hiểm để nộp cho Cơ quan Bảo hiểm xã hội cấp huyện tại nơi đăng ký cơ sở.

Hồ sơ tham gia BHXH, bảo hiểm y tế BHYT và bảo hiểm thất nghiệp BHTN, gồm các giấy tờ sau:

1. Tờ khai đơn vị tham gia điều chỉnh BHXH, BHYT (Mẫu TK3-TS) theo Quyết định 505/QĐ-BHXH).
2. Báo cáo tình hình sử dụng lao động và danh sách tham gia BHXH, BHYT, BHTN (Mẫu D02-LT theo Quyết định 1040/QĐ-BHXH).
3. Bảng kê thông tin theo Mẫu D01-TS.
4. Tờ khai tham gia BHXH, BHYT theo mẫu TK1-TS do cơ quan BHXH ban hành.
5. Nếu người lao động được hưởng quyền lợi BHYT cao hơn: cần bổ sung giấy tờ chứng minh được hưởng quyền lợi BHYT cao hơn (nếu có) (theo Phụ lục 03 theo Quyết định 595/QĐ-BHXH).
6. Đối với người lao động đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng: nếu có hợp đồng lao động có thời hạn ở nước ngoài, hợp đồng được gia hạn hoặc ký mới tại nước tiếp nhận lao động, cần đính kèm văn bản chứng minh điều này (theo Điểm 1.7, Khoản 1, Điều 4, Quyết định 595/QĐ-BHXH).

Sau khi chuẩn bị đầy đủ hồ sơ, đại diện của hộ kinh doanh nộp hồ sơ tại cơ quan BHXH địa phương (cấp quận, huyện). Cơ quan BHXH sẽ xử lý và cấp mới sổ BHXH, thẻ BHYT không quá 05 ngày sau khi nhận đủ hồ sơ theo quy định.